Wij mensen zijn uitstekende piekeraars. We hebben de vermogens om ons na te denken over de verre toekomst, en om ons te verheugen op de leuke en minder leuke dingen die ons te wachten staan. Wanneer we geconfronteerd worden met problemen die we niet kunnen oplossen, blijven die problemen als het ware rondslingeren in ons geheugen en worden de problemen bij tijd en wijlen aan ons bewustzijn gepresenteerd (het zogeheten ‘Zeigarnik effect’). Hartstikke nuttig omdat je dan niet vergeet dat je nog wat op te lossen hebt. Maar wat nu als je dat probleem helemaal niet op kunt lossen? Als de problemen zo groot en complex zijn, dat je in feite alleen maar lijdzaam kunt toekijken? Dan is de kans groot dat we massaal vervallen in piekeren. 

Dat is nu precies de situatie waar we ons in bevinden. De meest recente inzichten uit de stresswetenschap vertellen ons dat ons brein kalmeert en minder noodzaak voelt om te piekeren als we ons veilig voelen. Dan onderdrukken de voorste delen van ons brein (de neocortex, waarmee we kunnen relativeren, problemen oplossen etcetera) ons emotionele brein, dat de stressreactie aanstuurt en vooral gevoelig reageert op onbekende, onzekere en onduidelijke situaties. De veiligheid die ons emotionele brein dempt, bestaat onder andere uit controle ervaren en een zekere mate van voorspelbaarheid. Die controle en en voorspelbaarheid ontbreken nu: hoe lang gaat dit nog duren? Hier zijn helaas geen concrete antwoorden op te geven. En dat is juist voor mensen die moeite hebben met nieuwigheid, onzekerheid en onduidelijkheid een reden om flink in piekeren te vervallen. 

Los van de beleidsmakers en de mensen in de zorg die het gevecht met het virus aangaan, en dus rechtstreeks proberen controle uit te oefenen (in ieder geval om het gevaar voor anderen te bezweren), is er voor veel mensen weinig dat ze kunnen doen. De crisis bezweer je niet, maar wat kun je wel doen? Hoe creëer je voor jezelf, en je naasten, toch nog een beetje het gevoel van veiligheid? 

Enkele tips om je gevoel van veiligheid te vergroten:

  • Besef allereerst dat het hartstikke menselijk is om je onder deze omstandigheden rot te voelen en maar te blijven denken aan de problemen en gevaren die er zijn. Het is oké als je spanning voelt, volkomen menselijk. Deze omstandigheden triggeren nu eenmaal onze vecht-vluchtreactie (fysiek) en ons gepieker (mentaal). Wees niet te streng voor jezelf. 

Bedenken waar je wel controle over hebt:

  • Probeer te bedenken waar je wel controle over hebt met betrekking tot het coronavirus. Dat is in ieder geval: het opvolgen van de richtlijnen vanuit het RIVM. Deze helpen om het probleem aan te pakken. Ben je hier niet van overtuigd? Vraag je dan af of je in de positie bent om hier nog controle over uit te oefenen. Vind je een richtlijn onduidelijk? Probeer dit dan te bespreken met mensen in je omgeving, deel je zorgen. Ga niet eindeloos zoeken op internet naar het perfecte antwoord, we zullen moeten verdragen dat niet alles 100% kraakhelder en sluitend is. 
  • Mensen zijn gewoontedieren. Veiligheid wordt ook geboden door de routines in ons dagelijks leven. Probeer je daarom zoveel mogelijk vast te houden aan deze routines. Deze bieden weer enig gevoel van controle en voorspelbaarheid. Dat zal niet altijd makkelijk zijn (wees hierin ook niet te streng: je zult eisen aan jezelf en je omgeving wat moeten aanpassen, je zal minder productief zijn, en misschien sneller geïrriteerd doordat je meer op elkaars lip zit), maar er zijn een aantal basale zaken die je wel kunt beïnvloeden: 
    • Sta op je normale tijd op
    • Verzorg jezelf zoals je dat altijd doet.
    • Als je kunt thuiswerken: doe dit ook. Begin eventueel met een korte wandeling, of schep even lucht in je tuin/balkon om een pauze te creëren tussen de thuis-modus en de werk-modus. Probeer je normale routine zoveel mogelijk na te bootsen. 
    • Zijn de kinderen thuis? Focus je op hen, of spreek met je partner af hoe jullie thuisonderwijs of een dagritme gaan verzorgen; wie doet wat, en wanneer? Er zijn inmiddels al veel initiatieven en ideeën online te vinden hierover.
  • Sta jezelf toe om het denken aan corona te vermijden. Je mag jezelf gewoon afleiden met denken aan leuke dingen, een leuke Netflix serie te kijken. Ik zeg dit omdat we weten uit onderzoek dat piekeraars het liefste op hun hoede blijven, omdat ze het vervelend vinden om van de ene emotie in de andere geslingerd te worden (ze willen liever niet verrast worden door emoties als angst en somberheid, nadat ze even hebben mogen ontspannen). Door continue een beetje bezig te blijven met het coronaprobleem (nieuws blijven volgen, continue de NOS-app checken, Twitter lezen, nieuws-updates krijgen op je telefoon) krijg je wellicht het idee dat je enige mate van controle hebt. Dat is een schijncontrole. Controle heb je wel over hoe vaak je jezelf blootstelt aan het nieuws. Spreek met jezelf (en eventuele naasten) af dat je bijvoorbeeld een of twee keer per dag het nieuws raadplegen. De rest van de dag is voor de focus op het hier en nu in jouw leven. Op je werk, je lichamelijke gezondheid, op je naasten, etcetera. 
  • Probeer te relativeren zover dat kan. Het is uiteraard ontzettend naar en beangstigend als jij of je naasten zijn getroffen door het virus en we moeten het probleem zeker niet bagatelliseren. Maar het punt is ook dat zolang je zelf nog gezond bent, je je denkvermogen in kunt zetten om na te denken over hoe we hier bijvoorbeeld aan het einde van het jaar op terug zullen kijken. Met elkaar gaan we deze crisis bedwingen, zie ook de vele positieve initiatieven die nu ontplooit worden (bijv de studenten die doen wat ze kunnen voor de ouderen), hoe we gewezen worden op onze kwetsbaarheid (niet leuk, maar wel reëel), hoe we door minder te reizen de aarde weer wat opschonen, en hoe we onze veerkracht juist nu kunnen versterken. Wat kun je nu nog wel doen? Vanuit het idee: “turn defeat into victory”: wat kan deze periode jou leren?

Bevorder veiligheid-signalen vanuit je lichaam

  • Bij veel spanning en zenuwen in je lichaam, is de kans groter dat je blijft piekeren. Probeer je actief in te spannen, en actief te ontspannen (piekeraars zijn zich vaak niet bewust van hun spanningsniveau en blijven daardoor langer in een piekermodus hangen; deze kan je doorbreken met onderstaande tips):
    • Fysieke spanning (wat je gepieker in stand kan houden) kan je laten afzwakken door bijvoorbeeld ontspanningsoefeningen te doen (progressieve relaxatie, waarbij je spieren eerst aan- en vervolgens ontspant, is een effectieve methode om je lichaam tot rust te brengen, en gepieker op zn minst tijdelijk te doen afnemen: https://youtu.be/fu9GD3yQJcc)
    • Blijf in beweging. Zolang we in Nederland nog naar buiten mogen: maak hier gebruik van, wandel, werk wat in je tuin, ga sporten. Op Youtube  zijn er legio oefeningen te vinden die je instructies geven om je even in het zweet te werken. We weten uit onderzoek dat bewegen en sporten belangrijke buffers zijn tegen stress. Ook de natuur heeft een gunstige uitwerking op ons gestresste brein; we herstellen sneller in de natuur dan in een stedelijke omgeving. 

Groepen bevorderen veiligheid:

  • Blijf in contact met je naasten. Evolutionair gezien hebben groepen altijd bescherming geboden tegen bedreigingen van buitenaf. Laten we daar ook nu gebruik van maken, en onze zorgen omzetten in zorgzaamheid. Ook al moeten we afstand houden tot elkaar, dat neemt niet weg dat we juist in deze moderne tijd heel makkelijk contact kunnen hebben met elkaar. Facetimen, Zoomen, Skypen, de mogelijkheden zijn legio. Houd contact. Deel je zorgen. En zorg voor elkaar; richt daar je energie op. De controle ligt veel meer bij wat je voor je oudere buurman kunt beteken dan bij het angstvallig afwachten op weer een nieuwsbericht. 

Ik wens iedereen veel sterkte toe in deze onzekere tijden.